Przez długi czas związek pomiędzy aktywnością fizyczną a uzależnieniami, takimi jak zażywanie narkotyków, nadmierne spożycie alkoholu czy palenie papierosów, nie cieszył się przesadnym zainteresowaniem badaczy. Obecnie, wraz ze wzrostem popularności substancji psychoaktywnych, coraz częściej pojawiającymi się problemami ze zdrowiem psychicznym oraz przy powszechnym, siedzącym trybie życia, pochylenie się nad ów tematem stało się ważniejsze niż kiedykolwiek.

Istnieje kilka głównych czynników łączących zagadnienia aktywności fizycznej i uzależnień oraz wskazujących, jak ów połączenia mogą być wykorzystywane w leczeniu zaburzeń związanych z zażywaniem substancji psychoaktywnych.

Mamy więc do czynienia z czynnikami:

1. Hormonalnymi
2. Czasu
3. Świadomości
4. Emocjonalnymi
5. Społecznymi
6. Wartości

Czynnik hormonalny

Udowodniono, że układ nagrody (zbiór struktur mózgowych związanych z motywacją i kontrolą zachowania), oparty na aktywności hormonu dopaminy, odpowiada zarówno za przyjemność odczuwaną przy zażywaniu substancji uzależniających, jak i tę związaną z aktywnością fizyczną, co prawdopodobnie oznacza, że aktywność fizyczna może być czynnikiem wspomagającym wychodzenie z nałogów.

System nagród odpowiada za motywowanie ludzi do działań uznawanych za dobre i przynoszące korzyści. Problem polega na tym, że system uznaje wszystkie czynności przynoszące radość za pożyteczne dla ciała, bez względu na to, czy jest to picie alkoholu, spożywanie cukru czy też ćwiczenia fizyczne (2).

Czynnik czasu

Czynnik ten bierze pod uwagę fakt, że zarówno uzależnienie się od substancji psychoaktywnych, jak i regularne ćwiczenia fizyczne, są czasochłonne. Tym samym człowiek musi dokonać wyboru czy spędzać czas na paleniu i piciu, czy na ćwiczeniach. Im więcej czasu poświęca się na aktywność fizyczną, tym mniej zostaje go na rozwój złych nawyków.

Czynnik świadomości

Rozwój wiedzy dotyczącej pozytywnego wpływu aktywności fizycznej na prawidłowe funkcjonowanie organizmu zazwyczaj idzie w parze ze wzrostem świadomości szkodliwości substancji toksycznych. Tym samym rośnie szansa na podjęcie świadomego i korzystnego dla zdrowia wyboru. Liczne kampanie informacyjne już dokonały dużej zmiany w sposobie myślenia ludzi na temat szkód, jakie niosą ze sobą substancje uzależniające.

Czynnik emocjonalny

Stres, lęk czy depresja skłaniają ludzi do zażywania substancji psychoaktywnych. Zmniejszenie ryzyka wystąpienia tych stanów redukuje szanse rozwoju uzależniania jako metody radzenia sobie z nimi (3). Jednym z reduktorów zagrożenia może być aktywność fizyczna, która wpływa na sferę emocjonalną: zmniejsza stres i niepokój, poprawia nastrój, zwiększa samoocenę, zapobiega depresji (1). 

Czynnik społeczny

Samotność ma zły wpływ na zdrowie psychiczne człowieka. Aktywność fizyczna w wielu przypadkach prowadzi do poznania nowych osób na zajęciach sportowych, co może zmniejszyć izolację społeczną i poprawić zdrowie psychiczne (8), redukując zagrożenie sięgania po popularne używki.

Czynnik wartości

Wartości i cele definiują styl życia. Jeśli więc zdrowy i silny organizm jest dla człowieka wartością nadrzędną, wówczas alkohol, nikotyna i narkotyki, które pogarszają ogólny stan organizmu, będą traktowane jako czynniki blokujące osiąganie celów i konfliktujące z wartością, jaką jest zdrowie (4).

Jak wspomniane czynniki mogą być wykorzystane w leczeniu zaburzeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych:

1. Przyjemność z ćwiczeń (zwłaszcza aerobowych: chodzenia, biegania, pływania, tańca, wędrówek) może zastąpić satysfakcję z zażywania narkotyków na poziomie zrównoważenia układu dopaminowego.

2. Im więcej czasu poświęca się na aktywność fizyczną i aktywne hobby, tym mniej czasu pozostaje na uzależnienia i złe nawyki.

3. Im większa wiedza o szkodliwości dla zdrowia, powodowanej przez używanie substancji psychoaktywnych, tym większe szanse na odrzucenie złego nawyku z określonego powodu (ryzyko udaru, choroby płuc i wątroby, ryzyko rozwoju raka).

4. Im lepiej radzimy sobie ze stresem i lękami, tym wyższa jest nasza samoocena. Tym samym maleje chęć zażywania substancji psychoaktywnych jako sposób radzenia sobie z problemami.

5. Kontakty towarzyskie mają pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne, a aktywność fizyczna stwarza okazje do znalezienia nowych przyjaciół i grup zainteresowań. 

6. Wyznaczanie zdrowych celów i promowanie zdrowego ciała jako wartości pomaga w ograniczaniu rozwoju złych nawyków, takich jak palenie i picie alkoholu.

To nie jest teoria. To praktyka!

Regularne treningi i ćwiczenia często są wykorzystywane w programach regeneracyjnych, ponieważ pomagają uporządkować dzień, organizować czas wolny, uśmierzać ból oraz poprawiają sen (12).

Ćwiczenia pozytywnie wpływają na nastrój, a stan ten potrafi się utrzymywać nawet do czterech godzin po ich zakończeniu (15). Ponadto zwiększone zaangażowanie w program ćwiczeń zwykle wydłuża czas abstynencji od używek (13).

Osoby aktywne fizycznie spokojniej reagują na stres, przez co rzadziej sięgają po substancje uzależniające jako sposób radzenia sobie z napięciem i stresem (8). Z kolei brak aktywności fizycznej i siedzący tryb życia zwiększają ból w ludzkim ciele i mogą prowadzić do nadużywania środków przeciwbólowych oraz innych substancji (5).

Podsumowując, można stwierdzić, że istnieje wiele czynników łączących aktywność fizyczną i uzależniające zachowania. Korelacja między tymi dwoma obszarami jest ujemna. Oznacza to, że wyższy poziom aktywności fizycznej często oznacza mniejsze ryzyko zachowań uzależniających i zaburzeń związanych z używaniem szkodliwych substancji.

Spis literatury

1. Cognitive – Behavioral Mediators of Changing Multiple Behaviors: Smoking and a Sedentary Lifestyle. Teresa K. King Ph.D., Bess H. Marcus Ph.D., Bernardine M. Pinto Ph.D., Karen M. Emmons Ph.D. David B., Abrams Ph.D.
2. How Exercise Can Help with Addiction Recovery. Keri Wiginton reviewed by Michael W. Smith, MD 
3. Physical Activity and the Development of Substance Use Disorders: Current Knowledge and Future Directions. Brellenthin, Angelique G. PhD; Lee, Duck-chul PhD
4. Physical Activity in Adolescence as a Predictor of Alcohol and Illicit Drug Use in Early Adulthood: A Longitudinal Population Based Twin Study. Tellervo Korhonen, PhD, Senior scientist, Urho M. Kujala, MD, PhD, Professor, Richard J. Rose, PhD, Professor Emeritus, and Jaakko Kaprio.
5. Drugs, Brains, and Behavior: The Science of Addiction – Treatment and Recovery. National Institute on Drug Abuse.
6. Exercise-based treatments for substance use disorders: evidence theory, and practicality. American Journal of Drug and Alcohol Abuse
7. Exercise and Physical Activity in the Therapy of Substance Use Disorders. The Scientific World Journal
8. Commentary: The Potential Role of Physical Exercise in Addiction Treatment and Recovery: The Social Costs of Substance Misuse. International Journal of Mental Health and Addiction
9. Exercise as a Potential Treatment for Drug Abuse: Evidence from Preclinical Studies. Frontiers in Psychiatry
10. Can exercise help conquer addiction? Harvard Health Publishing, Harvard Medical School
11. Physical Activity and the Development of Substance Use Disorders: Current Knowledge and Future Directions. Brellenthin, Angelique G. PhD; Lee, Duck-chul PhD
12. Lynch WJ, Peterson AB, Sanchez V, et al. Exercise as a novel treatment for drug addiction: a neurobiological and stage-dependent hypothesis. Neurosci Biobehav Rev. 2013
13. Bardo MT, Compton WM. Does physical activity protect against drug abuse vulnerability? Drug Alcohol Depend. 2015
14. Linke SE, Ussher M. Exercise-based treatments for substance use disorders: evidence, theory, and practicality. Am J Drug Alcohol Abuse. 2015
15. Zschucke E, Heinz A, Ströhle A. Exercise and physical activity in the therapy of substance use disorders. Scientific World J. 2012