Terapia ręki – co to takiego?  Z nazwy można błędnie wywnioskować, że jest to usprawnianie motoryki małej, praca w zakresie grafomotoryki. Niestety często właśnie tak terapia ta jest spostrzegana. Dlatego, aby dobrze zrozumieć zakres tej terapii ręki, należy skupić się przede wszystkim na przedmiocie działań, czyli ręce. A co za tym idzie na anatomii, która jest podstawowym źródłem wiedzy terapeuty.

           Nasza ręka, tzw. kończyna górna zaczyna się łopatką, a kończy palcami – nie odwrotnie. Łopatka wraz z obojczykiem tworzy obręcz kończyny górnej i jest do niej przyczepionych 17 mięśni. Ponadto łopatka przylega do ściany grzbietowej klatki piersiowej, po której powinna się swobodnie ślizgać. Dłoń jako zakończenie kończyny górnej wymaga także sprawnie działającego stawu barkowego, odpowiedniej stabilizacji, czyli przedramienia i ramienia. Obręcz kończyny górnej oparta jest na tułowiu. Stabilizację tułowia zapewniają najważniejsze grupy mięśni posturalnych, tj, prostowniki grzbietu oraz mięsień poprzeczny i prosty brzucha. Prawidłowa postawa (tzw. prawidłowy wzorzec posturalny) niemożliwa jest bez prawidłowego ułożenia miednicy. Nieprawidłowa pozycja obręczy biodrowej (przodopochylenie, tyłopochylenie) ma wpływ na ustawienie żuchwy i może doprowadzić do zaburzeń artykulacyjnych. Brak odpowiedniego balansu mięśniowego powoduje nieprawidłowe wzorce ciała dziecka, tj. zgięciowe lub wyprostne. Obydwa te wzorce rzutują negatywnie na możliwości operacyjne w obrębie małej motoryki dziecka. I tutaj koło się zamyka – terapia ręki zajmuje się motoryką jako całością powiązanych ze sobą struktur. Nieprawidłowy rozwój motoryczny wpływa negatywnie na rozwój ręki.  Motoryka to także schemat ciała, który wykształca się stopniowo w trakcie rozwoju dziecka i związany jest ściśle z czynnością kory mózgowej. Schemat ciała, czyli „somatognozja” to świadomość posiadania własnego ciała, ruchów przez nie wykonywanych i przestrzeni jaką zajmuje oraz przynależności wszystkich jego części do jednej całości. Stąd tak bardzo ważna jest obserwacja rozwoju dziecka już od najmłodszych lat. Przedstawię poniżej procesy rozwojowe niezbędne do prawidłowej pracy rąk:

– kontrola głowy i ramion,

– równowaga podczas wykonywania ruchu,

– dysocjacja (oddzielenie) poszczególnych segmentów ciała podczas ruchu,

– dysocjacja kciuka i reszty palców podczas pracy ręki.                   

Dlatego tak bardzo istotne dla dzieci są zabawy ruchowe ze wskazaniem części ciała, określające prawą i lewą stronę oraz tzw. stosunki przestrzenne.

W wieku przedszkolnym bardzo ważne są następujące procesy rozwojowe niezbędne do prawidłowej grafomotoryki:

– równowaga,

– stabilność ramion (obręcz barkowa),

– kontrola przedramienia,

– stabilność nadgarstka,

– chwyt,

– dysocjacja palców,

– rozluźnienie dłoni,

– praca oburącz,

– koordynacja wzrokowo-ruchowa.

           Na pierwszym miejscu jest równowaga, czyli podstawa funkcjonowania w pozycji stojącej, siedzącej. Bez równowagi nie jesteśmy w stanie wykonać najprostszej czynności. Dlatego każde ćwiczenia z dziećmi powinny zaczynać się od ćwiczeń równoważnych. Bardzo dobrym przykładem są ćwiczenia z Mery – np. startowanie rakiety, stanie na jednej nodze, czy quizy ruchowe. Kolejnym etapem są ćwiczenia obręczy barkowej, biodrowej i mięśni posturalnych. Każdy filmik Akademii Krokieta i Lamy jest bardzo dobrym przykładem zestawów ćwiczeń z zakresu terapii ręki. Najbardziej polecam:

           Obecnie coraz częściej diagnozuje się u dzieci obniżone napięcie mięśniowe, które powoduje m.in. nieprawidłowy rozwój chwytu. Dlatego wskazane są ćwiczenia w pozycjach niskich mające na celu stymulację i normalizację napięcia mięśniowego, tj. turlanie, pełzanie, czworakowanie, ślizganie na brzuchu i pupie, czy ćwiczenia rotacyjne tułowia, rysowania w pozycji leżącej na brzuchu, ćwiczenia naprzemienne w pozycji stojącej i siedzącej.

            Dopiero po takich ćwiczeniach można przejść do zabaw z zakresu motoryki małej: zabaw konstrukcyjnych, plastycznych (np. malowanie dłońmi i palcami, lepienie z plasteliny), sensorycznych (np. rysowanie na kaszy, mące, robienie mas sensorycznych), nawlekanie korali itp., czy wycinanie po śladzie i figur geometrycznych oraz ćwiczenia grafomotoryczne. Bardzo ważny jest dobór odpowiedniego narzędzia pisarskiego do wieku dziecka. Rodzaj chwytu uwarunkowany jest rozwojem psychomotorycznym.  Już w pierwszym miesiącu życia dziecka zaobserwować można odruch chwytny.

           W wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym możemy rozróżnić 4 podstawowe rodzaje chwytu, wg wieku:

  1. Cylindryczny – do ok. 2 r.ż.


  2. Grzbietowy chwyt palcowy – do ok. 3 r.ż.


  3. Statyczny chwyt – dziecko opiera łokieć o podłoże do pisania – do ok.  3-4 r.ż.


  4. Dynamiczny chwyt statywowy, zwany prawidłowym chwytem trójpalcowym – od 4,5 – do 7 r.ż.

           Dzieci 2, 3 – 4 letnie powinny bardzo dużo malować rękami i stopami na dużych arkuszach papieru, wykonywać masy sensoryczne, pokonywać tory przeszkód, dużo chodzić, ćwiczyć na bosaka. Najlepszym narzędziem pisarskim, kreślarskim dla trzylatków są grube okrągłe kredki, grube pędzle. W tym przedziale wiekowym dla dzieci najlepsza terapia ręki to ruch na świeżym powietrzu i zabawy plisensoryczne, tj. robienie ciasta na pierogi z mamą.

           Dzieci 4 – 5 – letnie, jeśli poprawnie realizują chwyt statyczny powinny mieć cienkie, okrągłe kredki, czy ołówki. Najważniejsze jest jednak to, aby zapewnić dzieciom dużo ruchu, ćwiczeń obręczy barkowej i biodrowej, mięśni posturalnych oraz pokonywania zróżnicowanych torów przeszkód, które uczą planowania ruchu. Jest to bardzo ważna umiejętność w nauce pisania. Bardzo dobrym ćwiczeniem jest zapinanie guzików iwiązanie sznurowadeł. Takie aktywności uczą także samodzielności i koncentracji uwagi.

           Dzieci 6 – 7 – letnie bardzo chętnie zaczynają pisać literki, z dumą sięgają po długopisy. Bardzo ważne jest, żeby długopis był okrągły, bez zdobień. Często na końcu długopisu umieszczane są figurki, które ładnie wyglądają, ale nie są funkcjonalne. Takie figurki obciążają długopis, co powoduje deformację chwytu. Zawsze warto samemu sprawdzić, czy długopis jest funkcjonalny i ma odpowiedni ciężar dla dłoni dziecka.

           W wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym ćwiczenia grafomotoryczne stolikowe dzieci powinny wykonywać maksymalnie do 15 minut. Pamiętając, że grafomotorykę ćwiczymy także w pozycji stojącej. Rytmika z Akademią Krokieta i Lamy jest bardzo dobrym przykładem takich ćwiczeń oraz przerwą ruchową, która jest niezbędna do prawidłowego rozwoju psychoruchowego.

Zdobywanie umiejętności psychicznych – funkcji poznawczych – uwarunkowane jest motoryką. Każda czynność ruchowa jest kompleksem czuciowo-ruchowym, czyli doświadczeniem sensorycznym, które powoduje powstawanie nowych połączeń synaptycznych. Co ważne, zabawy z zakresu motoryki małej i dużej wpływają np. na rozwój mowy. 

            Duże znaczenie w terapii ręki mają także ćwiczenia oddechowe. Dzieci często się garbią (zwłaszcza podczas pisania, korzystania z tabletów i telefonów), co powoduje ustawienie barków w tzw. protrakcji. Protrakcją nazywamy barki wysunięte do przodu względem klatki piersiowej lub w stosunku do osi głównej ciała. Protrakcja barków najczęściej pojawia się w wyniku zaniedbań w utrzymaniu prawidłowej postawy, zarówno u dzieci jak i dorosłych.

W konsekwencji powoduje problemy oddechowe, co jest przyczyną niedotlenienia narządów, w tym mózgu. Dlatego warto codziennie wykonywać ćwiczenia oddechowe mające na celu „otwarcie” klatki piersiowej, wzmocnienie przepony i rozluźnienie mięśni.

           Terapia ręki jest bardzo szerokim pojęciem, mieści w sobie min. fizjoterapię, terapię SI, pedagogikę i psychologię. Jest też dowodem na to, że na rozwój dziecka należy patrzeć szeroko, musi on być holistyczny. Żadna część naszego ciała, czy funkcja poznawcza nie jest oddzielną aktywnością. Jest integralną częścią naszego organizmu. Tak jak potrzebujemy pożywienia i powietrza, tak samo niezbędnym elementem codziennego życia każdego z nas powinien być ruch.

Autor: mgr Barbara Solecka

Oligofrenopedagog, terapeuta ręki, nauczyciel wychowania przedszkolnego       

Comments

Leave a reply

UP